Mokrski Piotr (właściwie Piotr z Mokrska zwany Jelito) h. Jelita (ok. 1280–1332/3), kasztelan sandomierski. Pierwszy znany ze źródeł (1306) dziedzic Mokrska w ziemi sandomierskiej (koło Jędrzejowa). O rodzicach jego nie można nic powiedzieć; współczesny M-emu woj. sandomierski Tomisław Mokrski (zob.) h. Jelita był zapewne jego młodszym bratem. M. występuje po raz pierwszy 15 V 1306 u boku Władysława Łokietka w świeżo zajętym przezeń Krakowie jako kasztelan małogojski. Od kiedy piastował ten urząd, nie wiadomo (od r. 1290 mamy lukę źródłową); najprawdopodobniej objął go dopiero z nominacji Łokietka, ponieważ dzieje następnego pokolenia Mokrskich zdają się wskazywać na jego młody jeszcze wówczas wiek. Dn. 1 IX t. r. uczestniczył w uroczystej elekcji Łokietka na księcia krakowsko-sandomierskiego, przywieszając następnie swą pieczęć do wystawionych z tej okazji przywilejów dla katedry i miasta Krakowa. Odciski owej pieczęci nie zachowały się; znana jest tylko treść napisu dzięki jej skopiowaniu na odwrocie paska. Również w l. n. M. towarzyszył swemu księciu w wielu ważnych wydarzeniach. W r. 1307 był więc świadkiem rozsądzenia sporu między Straszem z Końskich a bpem krakowskim Janem Muskatą, a po ponownym zerwaniu tego ostatniego z Łokietkiem uczestniczył w zdobywaniu zamków biskupich w Małopolsce. Występuje także w testacji trzech dokumentów książęcych dla klasztorów małopolskich z końca maja 1308, kiedy to Łokietek urządził w Krakowie zjazd dostojników z różnych dzielnic, może z okazji wznowienia kanonicznego procesu Muskaty. Brak wprawdzie o nim wiadomości źródłowych z okresu buntu wójta Alberta – przeszłość i przyszłość M-ego nie pozwala jednak wątpić, że w tym szczególnie trudnym dla Łokietka czasie walczył on po stronie księcia, tak jak czynił to dowodnie jego zapewne brat, Tomisław.
Co najmniej do ostatnich dni 1310 r. M. pozostawał na urzędzie kasztelana małogojskiego. W l. 1315–16 występuje na hierarchicznie wyższej kasztelanii wiślickiej, przy czym źródła nie pozwalają precyzyjniej określić momentu przejścia. Dn. 8 XII 1316 dokument wykazuje jego obecność podczas zjazdu Łokietka z zaprzyjaźnionymi książętami piastowskimi w Krakowie. Między tą datą a 19 VI 1317 M. awansował ponownie, tym razem na urząd kasztelana sandomierskiego, który piastował odtąd do końca życia. Zachowane przekazy nie dostarczają dowodów na udział jego w ogólnopolskim wiecu sulejowskim (1318), który dokonał wyboru Łokietka na króla Polski. Ze względu na fragmentaryczność ich danych nie można również takiego udziału wykluczyć. Z pewnością natomiast uczestniczył M. w kolejnym wiecu ogólnopolskim w Żarnowie (1319). Po koronacji Łokietka należał do zwykłego składu dostojników otaczających króla podczas publicznych jego wystąpień w Małopolsce. Ostatnia wzmianka o M-m jako żyjącym dotyczy jego udziału w ogólnopolskim wiecu chęcińskim, zwołanym przez Łokietka w czerwcu 1330, zapewne w związku z przygotowaniami do odzyskania zagarniętej przez Krzyżaków ziemi dobrzyńskiej. Rozpatrywany tam przy okazji spór o dziesięciny z nowizn między królem jako patronem kościołów parafialnych a bpem krakowskim Janem Grotowicem (Grotem) doprowadził, już po zakończeniu wiecu, do kompromisowego rozstrzygnięcia przez arcbpa Janisława w porozumieniu z sześcioma pełnomocnikami królewskimi, wśród których znajdował się również M. W bulli papieża Jana XXII z 11 I 1334 (wystawionej w interesie syna M-ego Floriana) M. wspomniany został jako nieżyjący. Zmarł M. między 29 V 1332 a 11 VI 1333. Tak pozwala datować ów fakt analiza wywołanych jego zgonem zmian na urzędach.
Poza Mokrskiem (już w początkach XIV w. ośrodkiem parafii) i pobliskim mu Węgleszynem trudno określić substancję majątkową M-ego, nie występuje on bowiem nigdy jako odbiorca lub sprawca aktów własnościowych. Nawet przypisywanie mu przez badaczy dziedzictwa w Pacanowie opiera się na nieuzasadnionej przesłance (rzekomy przydomek Pacenus). Dane genealogiczno-majątkowe odnoszące się do dwóch następnych pokoleń pozwalają natomiast na wniosek o posiadaniu przezeń dóbr także w ziemi łęczyckiej. Przydomek M-ego – Jelito – dał początek jednemu z trzech (obok mian Nagody i Koźlerogi) używanych w średniowieczu zawołań rodu Jelitczyków, które z czasem miało stać się wyłącznym określeniem herbu. Data pierwszego zapisu tej nazwy (1328) koryguje znaną z Długosza legendę o jej powstaniu w związku z raną odniesioną przez rycerza Floriana Szarego w bitwie pod Płowcami.
Wiadomość o żonie M-ego przytacza tylko Długosz, zwąc ją Krystyną. M. pozostawił co najmniej trzech synów: Dziwisza z Węgleszyna, zapewne identycznego ze starostą łęczyckim w l. 1357–64 (ojca Peregryna z Węgleszyna, starosty wielkopolskiego i podkomorzego sandomierskiego), Floriana Mokrskiego (zob.) i Klemensa Mokrskiego, kasztelana radomskiego w l. 1363–87 (zob.).
Boniecki, VIII 395; – Bieniak J., Wiec ogólnopolski w Żarnowie 3–7 czerwca 1319 r. a geneza koronacji Władysława Łokietka, „Przegl. Hist.” T. 64: 1973 s. 474–5, 479–80; Długopolski E., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wr. 1951; Kętrzyński S., Ze studiów genealogicznych, „Mies. Herald.” R. 13: 1934 s. 129, 162; Piekosiński, Rycerstwo, III 256–7, 505–6, 510; Potkański K., Ród Nagodziców, w: tenże, Pisma pośmiertne, Kr. 1924 II 213, 219, 238; – Akta grodz. i ziem., V; Cod. Pol., I–III; Długosz, Historia, III 152, 309, 388; Katalogi biskupów krakowskich, Mon. Pol. Hist., S. II, X cz. 2; Kod. katedry krak., I; Kod. m. Kr., I; Kod. Mpol., I–III; Kod. Wpol., II; Kronika Janka z Czarnkowa, Mon. Pol. Hist., II 746; Mon. Pol. Vat., III; Sprawozdanie z poszukiwań w archiwach i bibliotekach rzymskich w latach 1896/7 i 1897/8, Arch. Kom. Hist. AU, Kr. 1902 IX 117; Vet. Mon. Pol., I 774; Zbiór dok. mpol., I 18, IV 894–5, 898; – B. PAN w Kr.: Teki rzymskie J. Dąbrowskiego, II 206–8, III 102.
Janusz Bieniak